اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder
این روزها نام اختلال بیش فعالی کم توجهی بر سر زبانها افتاده است، ویدئوهای زیادی را در اینستاگرام و سایر شبکه های اجتماعی دیده ام که به نوعی اشاره به ویژگی های افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی کم توجهی یا ADHD می کنند.
به همین دلیل بر آن شدم تا در یک نوشته مفصل به صورت دقیق تر به معرفی ملاکهای تشخیصی اختلال بیش فعالی کم توجهی یا همان ADHD بپردازم، روشن است که تشخیص دقیق تنها در کلینیک امکان پذیر است.
به طور کلی چندین ملاک برای تشخیص اختلال بیش فعالی کم توجهی یا همان ADHD در نظر گرفته می شود که فرد مبتلا می بایستی همه این ملاکها را داشته باشد:
ملاک تشخیصی A در تشخیص اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
A. الگوی مداوم بی توجهی و یا بیش فعالی- تکانشگری که با کارکرد یا رشد فرد تداخل داشته باشد که با (۱) و یا (۲) مشخص میشود
۱. بی توجهی: حداقل ۶ مورد از علائم زیر دست کم ۶ ماه طول کشیده و شدت آنها به حدی است که با سطح رشد ناهماهنگ است و روی فعالیت های اجتماعی، شغلی / تحصیلی فرد تأثیر مستقیم منفی گذاشته باشد.
توجه: علائم صرفاً بازتاب یک رفتار مقابله ای، نافرمانی، مخالفت جویی یا عدم درک وظایف محوله یا دستورات داده شده نیست. در نوجوانان و بزرگسالان (سن ۱۷ سال به بالا) وجود حداقل ۵ علامت زیر ضروری است:
الف)اغلب قادر نیست به جزئیات توجه دقیق داشته باشد و در تکالیف تحصیلی، شغلی و یا سایر فعالیتها خطاهایی ناشی از بی توجهی از وی سر میزند مانند نادیده گرفتن یا عدم توجه به جزئیات، عدم انجام صحیح کار
ب)اغلب در حفظ توجه روی تکالیف یا فعالیتهای مربوط به بازیها مشکل دارد مثلاً مشکل حفظ تمرکز در حین سخنرانی مکالمات یا مطالعه طولانی
پ)اغلب وقتی مستقیماً با او صحبت میشود به نظر میرسد گوش نمیدهد. مثلاً به نظر می رسد حواسش جای دیگری است حتی در هنگام عدم وجود هرگونه عامل حواس پرتی
ت)اغلب دستورالعملها را دنبال نمی کند و قادر نیست تکالیف مدرسه، مسئولیتها یا وظایف شغلی اش را به پایان برساند مثلاً کارها را شروع میکند ولی به سرعت تمرکزش را از دست میدهد و نیمه کاره رها میکند
ث)اغلب در ساماندهی کارها و فعالیت هایش مشکل دارد. برای مثال مشکل در مدیریت تکالیف متوالی، مشکل در نگهداری منظم اشیاء و متعلقات شخصی، بی نظمی در کارها، مدیریت زمانی ضعیف، عدم انجام امور در موعد مقرر
ج)اغلب از تکالیفی که نیازمند فعالیت ذهنی مستمر است دوری می کند، نفرت دارد و یا نسبت به انجام آنها بی میل است مانند کارهای مدرسه یا کارهای منزل؛ در نوجوانان و بزرگسالان تهیه گزارشها تکمیل کردن فرم ها مرور مقالات طولانی
چ)اغلب وسایل لازم برای انجام تکالیف یا فعالیتها را گم میکند مانند وسایل مدرسه، مداد، کتاب، ابزارآلات، کیف پول، کلید، کاغذ یادداشت، عینک، تلفن همراه
ح)با محرکهای خارجی به راحتی حواسش پرت میشود. در نوجوانان بزرگتر و بالغین میتواند شامل افکار غیر مرتبط هم باشد.
خ)فراموشکاری در انجام کارهای روزمره (مانند انجام کارهای منزل، پیغام رساندن در نوجوانان بزرگتر و بزرگسالان، جواب تلفن دادن، پرداخت قبوض، سر قرار حاضر شدن)
۲. بیش فعالی و تکانشگری: حداقل ۶ مورد از علائم زیر برای حداقل ۶ ماه در حدی که با سطح رشدی فرد تطابق نداشته باشد تداوم داشته و روی فعالیتهای اجتماعی، شغلی، تحصیلی وی تأثیر مستقیم منفی گذاشته باشد.
توجه: علائم موجود صرفاً بازتاب یک رفتار مقابله ای، نافرمانی، مخالفت جویی یا عدم درک دستورات یا وظایف محوله نیست. در نوجوانان و بزرگسالان (سن ۱۷ به بالا) حداقل ۵ علامت کافی است.
الف)اغلب روی صندلی وول میخورد، با دستها یا پاهایش ور میرود و یا آنها را تکان میدهد.
ب)اغلب در مواقعی که لازم است سرجای خود بنشیند صندلی را ترک میکند مثلاً سر کلاس، مطب، محل کار یا سایر مکانهایی که لازم است برای مدتی بنشیند.
پ)اغلب در مکانهایی که مناسبتی ندارد میدود یا از در و دیوار بالا میرود (توجه: در نوجوانان و بالغین میتواند محدود به حس بیقراری باشد.)
ت)اغلب نمیتواند بی سر وصدا به بازی و سایر فعالیتهای تفریحی بپردازد .
ث)اغلب در حال حرکت است و به نظر میرسد موتوری به حرکتش وامی دارد. مثلاً قادر نیست یک جا ثابت بماند و اگر مدتی طولانی یکجا بماند احساس ناراحتی میکند. مثلاً در رستوران و ملاقاتها ممکن است دیگران احساس کنند بیقرار است و یا نمیتوانند پایه پای وی بمانند.
ج)اغلب زیاد حرف می زند.
چ)اغلب قبل از پایان سؤال، جواب را می پراند مثلاً جمله دیگران را تکمیل میکند و در مکالمات اجازه صحبت به طرف مقابل نمیدهد و مابین حرفهایش می پرد.
ح)اغلب قادر به انتظار کشیدن برای نوبت نیست مانند موقعی که در صف قرار دارد.
خ)اغلب وسط حرف دیگران میپرد و فعالیتشان را قطع میکند. مثلاً وسط مکالمات، بازی ها یا کارها داخل می شود، ممکن است از وسایل دیگران بدون اجازه استفاده نماید. در نوجوانان و بالغین ممکن است در کار دیگران مداخله و کار را از دستشان بگیرند.
ملاک های تشخیصی B در تشخیص اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
B. چندین علامت بی توجهی یا بیش فعالی – تکانشگری قبل از سن ۱۲ سالگی دیده میشود.
ملاکهای تشخیصی C در تشخیص اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
C. چندین علامت بی توجهی یا بیش فعالی – تکانشگری در بیش از یک موقعیت و محل دیده میشود. مثلاً در منزل مدرسه یا کار با دوستان یا بستگان و یا سایر فعالیتها
ملاکهای تشخیصی D در تشخیص اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
D. شواهد آشکاری وجود دارد که این علائم سبب تداخل یا افت کیفیت کارکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد شده اند.
ملاکهای تشخیصی E در تشخیص اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
.Eعلائم منحصراً در جریان اسکیزوفرنیا یا یک اختلال روان پریشی دیگر روی نداده و اختلال روانی دیگری آن را بهتر توجیه نمیکند. مانند اختلال خلقی، اختلال اضطرابی، اختلال تجزیه ای، اختلال شخصیت، مسمومیت یا محرومیت مواد.
شیوع اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چگونه است؟
در بیشتر فرهنگها بررسی جوامع مختلف نشان می دهد حدود ۵٪ کودکان و ۵/۲٪ بزرگسالان دچار ADHD هستند.
بروز و سیر:
بسیاری از والدین از فعالیت حرکتی بیش از حد فرزند نوپایشان شکایت دارند ولی تا قبل از ۴ سالگی تشخیص علائم از اشکال بسیار متنوع طبیعی حرکتی کار بسیار دشواری است. اختلال ADHD بیش از همه در دوران تحصیلی ابتدایی تشخیص داده میشود، زمانی که بی توجهی مشهود شده و باعث افت کارکرد کودک میشود. این اختلال معمولاً تا اوایل نوجوانی سیر نسبتاً ثابتی دارد ولی در برخی از موارد به دلیل بروز رفتارهای ضداجتماعی سیر بدتری پیدا میکند. در اکثر افراد مبتلا به ADHD علائم بیش فعالی حرکتی در نوجوانی و بزرگسالی کاهش مییابد ولی علائم بیقراری بی توجهی برنامه ریزی ضعیف و تکانشگری ادامه مییابد. درصد قابل توجهی از کودکان مبتلا به ADHD در بزرگسالی نیز تا حدودی با مشکل روبرو هستند.
تظاهر اصلی ADHD در سنین قبل از مدرسه بیش فعالی است. بی توجهی بیشتر در دوران دبستان جلوه گر میشود. در دوران نوجوانی علائم بیش فعالی (دویدن و بالا و پایین پریدن) کمتر دیده میشود و بیشتر به صورت وول خوردن و یک حس درونی بیقراری و ناآرامی و ناشکیبایی بروز میکند. در بزرگسالی به موازات کم توجهی و بیقراری تکانشگری حتی در غیاب بیش فعالی میتواند مشکل آفرین باشد.
عوامل خطرساز و عوامل مربوط به پیش آگهی اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
مزاجی:
ADHD با کاهش مهار رفتاری، کنترل تلاش مند و قید و بند؛ هیجان پذیری منفی و یا افزایش تنوع طلبی همراه است. این صفات میتواند آسیب پذیری برخی کودکان نسبت به ADHD را افزایش دهد ولی مختص ADHD نیستند.
محیطی:
وزن خیلی کم موقع تولد (کمتر از ۱۵۰۰ گرم) احتمال بروز ADHD را تا ۳-۲ برابر افزایش میدهد ولی اکثر کودکان با وزن پایین دچار ADHD نمیشوند. گرچه که بروز ADHD با مصرف سیگار هنگام بارداری در ارتباط است ولی برخی از این ارتباطات بازتاب عوامل خطر ژنتیکی مشترک هستند. بروز علائم در اقلیتی از بیماران میتواند با واکنش به برخی جنبه های رژیم غذایی مربوط باشد. در سابقه فرد مبتلا احتمال وجود بدرفتاری دوران کودکی، غفلت، تغییر مکرر سرپرست کودک، رویارویی با سموم مؤثر بر دستگاه عصبی مانند سرب، عفونتی مانند انسفالیت یا مواجهه با الکل در دوران جنینی وجود دارد. مواجهه با سموم محیطی نیز میتواند با ADHD مرتبط باشد ولی معلوم نیست که این عوامل و ارتباطها نقش سببی دارند یا خير.
ژنتیک و فیزیولوژیک:
شیوع ADHD در وابستگان زیستی درجه یک فرد بالاتر از جمعیت عادی است. نقش وراثت در ADHD پررنگ است. در حالی که به نظر میرسد ژنهای خاصی با ADHD مرتبط باشند ولی در عین حال این عوامل برای بروز اختلال نه کافی هستند و نه ضروری. اختلالات شنوایی و بینایی، ناهنجاریهای متابولیک، اختلالات خواب، کمبودهای غذایی و صرع باید به عنوان عواملی در نظر گرفته شوند که میتوانند بر علائم ADHD تأثیر بگذارند. ADHD با ویژگیهای جسمی خاصی همراه نیست هرچند که میزان ناهنجاریهای جزیی جسمی مانند افزایش فاصله در چشم، سقف بلند کام، گوشهای پایین تر از حد معمول ممکن است نسبتاً بیشتر از حد طبیعی باشد. تاخیرهای حرکتی جزیی و سایر نرم نشانه های عصبی نیز گاهی بروز میکند. توجه کنید که بروز هم زمان تأخیرهای حرکتی و دست و پا چلفتی بودن شدید را باید جداگانه کدگذاری نمود مانند اختلال هماهنگی رشدی.
عوامل تغییر دهنده سیر بیماری: بعید است الگوی تعاملات خانوادگی در اوایل کودکی سبب بروز ADHD شود ولی ممکن روی سیر اختلال یا پدیدار شدن مشکلات ثانویه سلوک است مؤثر باشد.
مسائل تشخیصی مرتبط با فرهنگ در تشخیص اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
به نظر میرسد تفاوت میزان شیوع ADHD در مناطق مختلف بیش از همه به تفاوت روشهای تشخیصی و کار بالینی مربوط باشد. در عین حال احتمالاً نگرش نسبت به رفتار کودکان مبتلا و تفسیر آنها در فرهنگهای مختلف متفاوت است. در آمریکا میزان تشخیص بالینی ADHD بین نژاد لاتین و آمریکائیان آفریقایی تبار کمتر از سفیدپوستان است. میزان علایمی که توسط اطرافیان کودک گزارش میشود نیز تحت تأثیر فرهنگ این افراد است لذا برای ارزیابی صحیح ADHD آشنایی با فرهنگ آنها ضروری است.
مسائل تشخیصی مرتبط با جنسیت اختلال کم توجهی – بیش فعالی
در جمعیت عادی ADHD در پسرها شایعتر از دختران است . نسبت آن در کودکان ۲ به ۱ و در بزرگسالان ۶/۱ به ۱ است.
در دختران علامت کم توجهی بیشتر از پسران بروز میکند و علامت اصلی است.
پیامدهای کارکردی اختلال کم توجهی بیش فعالی
ADHD معمولاً با عوارضی مانند کاهش تواناییهای اجرایی در مدرسه و پیشرفت تحصیلی، حضور در مدرسه و محل کار و احتمال بیشتر بیکاری و درگیریهای بین فردی همراه است.
احتمال بروز اختلال سلوک در نوجوانی و اختلال شخصیت ضد اجتماعی در بزرگسالی بین کودکان مبتلا به ADHD خیلی بیشتر از سایر همتایان فاقد این اختلال است، در نتیجه احتمال اختلالات مصرف مواد و زندانی شدن بیشتر میشود. احتمال اختلالات مصرف مواد در سنین بالاتر افزایش می یابد به خصوص هنگامی که اختلال سلوک یا شخصیت ضد اجتماعی شکل می گیرند. احتمال آسیب و جرح در افراد مبتلا به ADHD بیشتر از همسالان است. تخلفات و تصادفات رانندگی در رانندگان مبتلا به ADHD بیشتر دیده میشود. به نظر میرسد درصد چاقی در افراد مبتلا به ADHD بیش از جمعیت عادی است.
پشتکار ناکافی و یا متغیر در اموری که نیاز به تلاش مستمر دارد اغلب از سوی دیگران به تنبلی مسئولیت ناپذیری و یا عدم همکاری تعبیر میشود. تعاملات منفی و نزاع از مشخصات روابط خانوادگی این افراد است. روابط با همسالان اغلب به دلیل طرد کردن، مسخره کردن و یا کنار گذاشتن فرد مبتلا به ADHD به هم میخورد. در مجموع در اکثر موارد بیماران مبتلا به ADHD در مقایسه با سایر همسالانشان از درجات تحصیلی پایینتر، موفقیتهای شغلی کمتر و نمرات هوشی پایین تری برخوردار هستند. گرچه که تفاوتهای زیادی بین مبتلایان دیده میشود. در اشکال شدید بیماری نقایص جدی موجود روی قدرت تطابق اجتماعی، خانوادگی و تحصیلی/شغلی فرد تأثیر زیادی میگذارند.
افت تحصیلی، مشکلات مربوط به مدرسه و نادیده گرفتن از سوی همسالان شایعترین علائم مربوط به بی توجهی هستند. در عین حال طرد توسط همتایان و به میزان کمتری صدمات ناشی از تصادفات مهمترین عواقب ناشی از بیش فعالی یا تکانشگری هستند.
درمان اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
درمان اختلال بیش فعالی کم توجهی یا ADHD می تواند به تسکین علائم کمک کرده و عوارض ناشی از آن در زندگی روزمره را بسیار تخفیف دهد.
ADHD با استفاده از دارو یا درمانگری قابل مداوا است با این حال ترکیبی از این دو اغلب به بهترین نتیجه ممکن منتج می شود.
درمان معمولاً توسط متخصص مربوطه – مانند پزشک متخصص اطفال یا روانپزشک – انجام می شود. با این حال این بیماری توسط پزشک عمومی شما قابل کنترل است.
دارو
5 نوع داروی مجاز برای درمان اختلال بیش فعالی کم توجهی یا ADHD وجود دارد:
- متیل فنیدات (methylphenidate )
- دگزامفتامین (dexamfetamine)
- لیزدگزامفتامین (lisdexamfetamine)
- اتموکستین (atomoxetine)
- گوانفاسین (guanfacine)
این داروها یک درمان دائمی برای درمان اختلال بیش فعالی کم توجهی یا ADHD به شمار نمی روند اما ممکن است به افراد مبتلا به این عارضه کمک کند تا تمرکز بهتر داشته باشند، کمتر تحرک پذیر باشند، احساس آرامش بیشتری داشته باشند و بتوانند در یادگیری و کاربرد مهارت های جدید بهتر عمل کنند.
برخی از این داروها باید هر روز مصرف شوند اما برخی دیگر را می توان فقط در روزهای مدرسه مصرف نمود. گاهی برای ارزیابی اینکه آیا همچنان دارو مورد نیاز است یا خیر، اعمال توقف درمانی توصیه می شود.
اگر تشخیص ابتلای شما به ADHD در بزرگسالی صورت گرفته است، پزشک عمومی و پزشک متخصص می توانند با شما در مورد اینکه کدام داروها و روشهای درمانی برای شما مناسب هستند، مشاوره ارائه دهند.
اگر برای شما یا فرزندتان یکی از این داروها تجویز شود، احتمالاً در ابتدا دوزهای اندکی به شما داده می شود و ممکن است به تدریج دوز دارو افزایش یابد. شما یا فرزندتان باید پزشک معالج خود را برای معاینات منظم ویزین نمایید تا اطمینان حاصل شود که معالجه موثر است و همچنین علائم احتمالی ناشی از عوارض جانبی داروها مورد بررسی قرار گیرد. لازم است که پزشک معالج خود را از وجود هرگونه عوارض جانبی مطلع نمایید و در صورت احساس نیاز به متوقف کردن داروها یا لزوم تغییر روش درمانی با او در این ارتباط صحبت کنید.
متخصص شما در مورد مدت زمان درمان صحبت خواهد کرد با این حال در بسیاری موارد درمان تا زمانی که مفید باشد، ادامه خواهد یافت.
متیل فنیدات
متیل فنیدات متداول ترین داروی ADHD است. این دارو متعلق به گروهی از داروها به نام داروهای محرک است که با افزایش فعالیت مغز – به ویژه مناطقی که در کنترل توجه و رفتار نقش دارند – اثر خود را اعمال می کنند.
متیل فنیدات ممکن است به بزرگسالان، نوجوانان و کودکان بالای 5 سال مبتلا به ADHD پیشنهاد شود.
این دارو می تواند به صورت قرصهای سریع الانتشار (در دوزهای پایین به صورت 2 تا 3 بار در روز) یا به شکل قرصهای دارای سرعت انتشار تغییریافته مصرف شوند (روزانه یک بار در صبح و به این صورت که دوز قرص در طول روز به تدریج منتشر می شود).
عوارض جانبی رایج متیل فنیدات :
- افزایش اندک فشار خون و ضربان قلب
- کاهش اشتها، امری که می تواند منجر به کاهش وزن یا افزایش اندک وزن شود
- مشکلات خواب
- سردرد
- دل درد
- نوسانات خلقی
لیزدگزامفتامین
لیزدگزامفتامین دارویی مشابه دگزامفتامین است و به همان روش کار می کند.
اگر حداقل 6 هفته بعد از درمان با متیل فنیدات اثر درمانی ملاحظه نشده باشد، ممکن است به نوجوانان و کودکان بالای 5 سال مبتلا به ADHD لیزدگزامفتامین تجویزشود. ممکن است به بزرگسالان مبتلا به ADHD به جای داروی متیل فنیدات، لیزگزآمفتامین به عنوان داروی اول انتخاب شود.
مصرف لیزدگزامفتامین به شکل کپسول بصورت یک بار در روز در نظر گرفته می شود.
عوارض جانبی رایج لیزدگزامفتامین :
- کاهش اشتها ، که می تواند منجر به کاهش وزن یا افزایش اندک وزن شود
- پرخاشگری
- خواب آلودگی
- سرگیجه
- سردرد
- اسهال
- تهوع و استفراغ
دگزامفتامین
دگزامفتامین شبیه به لیزگزآمفتامین است و به همان روش کار می کند. این دارو ممکن است به بزرگسالان، نوجوانان و کودکان بالای 5 سال مبتلا به ADHD پیشنهاد شود.
دگزامفتامین معمولاً یک یا دو بار در روز به صورت قرص مصرف می شود، با این حال محلول خوراکی آن نیز موجود است.
عوارض جانبی شایع دگزامفتامین :
- کاهش اشتها
- نوسانات خلقی
- پرخاشگری و تندخویی
- سرگیجه
- سردرد
- اسهال
- تهوع و استفراغ
اتموکستین
اتموکستین نسبت به سایر داروهای ADHD متفاوت است. این دارو یک مهارکننده انتخابی بازجذب نورآدرنالین (SNRI) محسوب می شود و به این ترتیب سطح یک ماده شیمیایی موجود در مغز به نام نورآدرنالین را افزایش می دهد.
این ماده شیمیایی (نورآدرنالین) پیام را بین سلولهای مغزی منتقل می کند و افزایش آن می تواند به تمرکز و کنترل تحریک پذیری کمک کند.
ممکن است در صورت عدم استفاده از متیل فنیدات یا لیزگزامفتامین، اتموکستین به بزرگسالان، نوجوانان و کودکان بالای 5 سال پیشنهاد شود. در صورت تأیید علائم ADHD، مجوز استفاده از آن برای استفاده برای بزرگسالان مبتلا ADHD نیز صادر شده است.
اتموکستین به شکل کپسول تولید می شود و معمولاً یک یا دو بار در روز مصرف می شود.
عوارض جانبی رایج اتموکستین :
- افزایش اندک فشار خون و ضربان قلب
- تهوع و استفراغ
- دل درد
- مشکل خواب
- سرگیجه
- سردرد
- بی قراری
همچنین اتموکستین با برخی عوارض جانبی جدی تر از جمله افکار خودکشی و آسیب کبدی مرتبط است که لازم است این مطلب را در نظر داشته باشید. اگر هنگام مصرف این دارو احساس افسردگی یا خودکشی به شما یا فرزندتان دست داد، با پزشک خود در این مورد صحبت کنید.
گوانفاسین
گوانفاسین روی بخشی از مغز عمل می کند که موجب بهبود توجه می شود. این دارو همچنین باعث کاهش فشار خون می گردد.
در صورت عدم استفاده از متیل فنیدات یا لیزگزامفتامین، ممکن است به نوجوانان و کودکان بالای 5 سال گوانفاسین پیشنهاد شود. گوانفاسین را نباید به بزرگسالان مبتلا به ADHD پیشنهاد کرد.
گوانفاسین معمولاً به صورت قرص و یک بار در روز – صبح یا عصر – مصرف می شود.
عوارض جانبی رایج :
- خستگی یا خستگی
- سردرد
- شکم درد
- خشکی دهان
درمانهای غیر دارویی و روان درمانی
علاوه بر دارو درمانی، روشهای درمانی مختلفی می تواند در درمان کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به درمان اختلال بیش فعالی کم توجهی یا ADHD مفید واقع شود. درمانهای غیردارویی همچنین در معالجه مشکلات اضافه ای مانند اختلالات رفتاری یا اضطراب – مشکلات اضافه ای که ممکن است به همراه ADHD ظاهر شوند، مؤثر است.
برخی روشهای درمانی غیردارویی مفید برای درمان اختلال بیش فعالی کم توجهی یا ADHD
آموزش روانی (Psychoeducation)
آموزش روانی بدان معنی است که شما یا فرزندتان برای بحث در مورد ADHD و تأثیرات آن ترغیب می شوید. این امر می تواند به کودکان، نوجوانان و بزرگسالان کمک کند تا ابتلا به بیماری ADHD امری قابل درک و طبیعی قلمداد شود و به شما کمک می کند تا با این بیماری کنار بیایید.
رفتار درمانی (Behaviour therapy)
رفتار درمانی حمایت از مراقبان کودکان مبتلا به ADHD را تامین می کند و ممکن است علاوه بر والدین شامل معلمان نیز بشود. رفتار درمانی معمولاً شامل مدیریت رفتار است بطوری که از یک سیستم پاداشی استفاده می کند تا کودک تشویق شود برای کنترل ADHD خود تلاش نماید.
اگر فرزند شما مبتلا به ADHD است، مطابق این روش می توانید انواع رفتاری را که می خواهید در فرزندتان نهادینه شود – به عنوان مثال اینکه برای غذا خوردن سر میز بنشیند – مشخص کنید. سپس به فرزندتان بخاطر رفتار خوبش یک پاداش کوچک می دهید و اگر بد رفتاری نماید او را از یک امتیاز محروم می نمایید.
مدیریت رفتار برای معلمان شامل یادگیری نحوه برنامه ریزی و ساختاری فعالیت ها می باشد، نیز تحسین و ترغیب کودکان حتی برای پیشرفت های بسیار ناچیز.
تعلیم والدین و برنامه های آموزشی
اگر فرزند شما مبتلا به ADHD است، برنامه های ویژه تعلیم والدین و برنامه های آموزشی متناسب می تواند به شما در یادگیری روش های خاص صحبت با فرزندتان و بازی و کار با آنها جهت بهبود میزان توجه و رفتار آنها کمک کند.
همچنین ممکن است قبل از اینکه فرزندتان به طور رسمی مبتلا به ADHD تشخیص داده شود، برنامه های ویژه تعلیم والدین به شما ارائه شود.
این برنامه ها معمولاً در گروههایی شامل حدودا 10 تا 12 والدین برگزار می شود. هر یک از این برنامه ها معمولاً شامل 10 تا 16 جلسه است و هر جلسه حداکثر 2 ساعت طول می کشد.
ارائه برنامه های ویژه تعلیم والدین و برنامه های آموزشی متناسب به این معنا نیست که شما والدین بدی بوده اید بلکه هدف این است که به والدین و مراقبان کودک در مورد مدیریت رفتار آموزش داده شود و ضمنا به شما اطمینان دهد که برای کمک به فرزندتان و بهبود روابطتان با همدیگر توانا هستید.
آموزش مهارتهای اجتماعی
آموزش مهارتهای اجتماعی شامل مشارکت کودک شما در موقعیتهایی است که باید نقش آفرینی کند و هدف چنین آموزشهایی این است که به آنها یاد دهد در موقعیتهای اجتماعی چگونه باید رفتار کنند و این امر از طریق آموزش این مطلب به آنها محقق می شود که رفتار آنها بر دیگران چگونه تأثیر می گذارد.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
CBT یک روش درمانی مبتنی بر صحبت کردن است که می تواند با تغییر در نحوه تفکر و رفتار شما به شما در مدیریت مشکلات کمک کند. در این روش یک درمانگر سعی خواهد کرد احساسات کودک شما را نسبت به وضعیت که در آن قرار دارد را تغییر دهد، تغییر احساساتی که به نوبه خود می تواند رفتار آنها را تغییر دهد.
CBT را می توان با به صورت انفرادی تحت نظر یک درمانگر یا به صورت گروهی انجام داد.
سایر روشهای درمانی جهت درمان اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
روش های دیگری برای درمان ADHD وجود دارد که برخی مبتلایان به این بیماری آنها را مفید می یابند که از جمله این روشها می توان به عدم مصرف برخی غذاها و مصرف مکمل ها اشاره داشت. با این حال هیچ مدرک محکمی در مورد اثربخشی این موارد وجود ندارد و نباید آنها را بدون توصیه پزشک انجام داد.
رژیم غذایی
افراد مبتلا به ADHD باید یک رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشند. قبل از مشاوره پزشکی مصرف برخی مواد غذایی را قطع نکنید.
برخی از افراد ممکن است متوجه ارتباط میان برخی مواد غذایی و بدتر شدن علائم ADHD شوند. اگر اینگونه است، در یک دفترچه آنچه را که می خورید و می نوشید و رفتار متعاقب آنها را ثبت نمایید. در مورد این موضوع با پزشک معالج خود صحبت کنید. ممکن است در ادامه شما را به یک متخصص تغذیه (یک متخصص بهداشت و درمان است که در امر تغذیه تخصص دارد) ارجاع دهد.
مکمل
برخی مطالعات نشان داده اند که مکمل های اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 ممکن است برای افراد مبتلا به ADHD مفید باشد، با این حال شواهد موید این ادعا بسیار محدود است.
توصیه می شود قبل از استفاده از مکمل ها با پزشک معالج خود صحبت کنید زیرا برخی از این مکمل ها می توانند به صورت غیرقابل پیش بینی با داروهای مصرفی تداخل ایجاد نماید یا آن را کم اثرتر کنند.
همچنین باید به یاد داشته باشید که بعضی از مکمل ها نباید طولانی مدت مصرف شوند زیرا مقدار آن می تواند در بدن میزان خطرناکی بالا رود.
نکاتی برای والدینی که فرزندان مبتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی یا ADHD چیست؟
- مطمئن شوید که پزشک معالج یا پزشک متخصص شما کمک می کند تفاوت بین ADHD و سایر مشکلات کودک را متوجه شوید.
- مرور کنید که چه کسی دیگری باید درباره ابتلای فرزند شما به ADHD مطلع شود، افرادی مانند کارکنان مدرسه یا مهد کودک او
- در مورد عوارض جانبی هر دارویی که کودک شما مصرف می کند و آنچه را که باید به دنبال آن باشید، اطلاعات بدست آورید
- آشنایی شما با افرادی که در گروههای پشتیبانی محلی هستند می تواند احساس انزوا و ناتوانی در مقابله با این مسئله را در شما متوقف کند
زندگی با ADHD
مراقبت از کودک مبتلا به ADHD می تواند خسته کننده و مایوس کننده شود. رفتارهای تکانشی، بی پروا و آشفته که رفتارهای معمول ADHD به شمار می روند، می تواند فعالیتهای روزمره را خسته کننده و استرس زا کند.
راه های مقابله
اگرچه در بعضی مواقع مراقبت از کودک مبتلا به ADHD می تواند دشوار باشد، یادآوری این نکته ضروری است که کودک مبتلا به ADHD نمی تواند بر روی رفتار خود تسلط داشته باشد. سرکوب تکانه ها برای مبتلایان به ADHD دشوار است، یعنی این که آنها قبل از دست زدن به عمل، برای بررسی وضعیت یا عواقب آن عمل درنگ و تامل نمی کنند.
اگر مراقب فرزند مبتلا به ADHD خود هستید، ممکن است توصیه های زیر را مفید بیابید:
روز پیش رو را برنامه ریزی کنید
روز را برنامه ریزی کنید تا بدین طریق کودک شما بداند که باید در انتظار چه باشد. برنامه ریزی روزمره می تواند در نحوه برخورد کودک مبتلا به ADHD با امورات زندگی روزمره اش تفاوت ایجاد کند. به عنوان مثال اگر قرار است فرزند شما برای مدرسه آماده شود ، این آماده شدن را به چند مراحل تقسیم کنید تا او دقیقاً بداند که چه کاری باید انجام دهد.
محدوده های مشخصی تعیین کنید
اطمینان حاصل کنید که همه می دانند چه رفتارهایی ممکن است از فرزندتان سر بزند و رفتارهای مثبت او را با تحسین فوری یا پاداش تقویت کنید. در صورت عبور فرزندتان از مرزهای تعیین شده، با او در رابطه با عواقب قابل اجرای اشی از آن – مانند حذف یک امتیاز – شفاف باشید و به طور مداوم این موارد را لحاظ نمایید.
مثبت اندیش باشید
در تحسین فرزندتان علت را مشخص بگویید. شما می توانید به جای گفتن این اصطلاح معمولی که: “از انجام این کارت ممنونم” ، بگویید: ” ظروف را واقعا خوب شستی. از این بابت ممنونم.”
این گونه تحسین کردنها باعث می شود کودک شما از ملاحظه رضایت شما خرسند گردد و همزمان علت آنرا نیز دریابد.
دستورالعمل ارائه دهید
اگر از فرزند خود می خواهید کاری انجام دهد ، دستورالعمل های مختصر و مشخصی ارائه دهید. به جای گفتن: “آیا می توانی اتاق خوات را مرتب کنی؟” بگویید: “لطفا اسباب بازی هایت را درون جعبه قرار بده و کتاب ها را دوباره روی قفسه قرار ده.”
این امر باعث می شود كه كاری را كه فرزند شما باید انجام دهد واضح تر شود و فرصت تحسین کردنش ایجاد شود هنگامی كه این كار را انجام داد.
طرح تشویقی
طرح تشویقی خود را با استفاده از نمره دادن یا نمودار ستاره ای تنظیم کنید تا به این ترتیب هر رفتار خوب یک امتیاز برای کودک به همراه داشته باشد. به عنوان مثال ، رفتار مناسب در هنگام خرید رفتن باعث می شود فرزند شما مقداری زمان استفاده از رایانه یا یک بازی برنده شود.
فرزند خود را در این فرایند امتیازگیری درگیر کنید و به او اجازه دهید تصمیم بگیرند دوست دارد چه نوع امتیازاتی را کسب کند.
این نمودارها نیاز به تغییرات منظم دارند و ممکن است کسل کننده شوند لذا لازم است اهداف آن شامل موارد زیر باشد:
- اهداف فوری – به عنوان مثال روزانه
- اهداف میان مدت - به عنوان مثال هفتگی
- اهداف بلند مدت – به عنوان مثال سه ماهه
سعی کنید هر بار فقطروی یک یا دو رفتار متمرکز شوید.
زود مداخله کنید
مراقب علائم هشدار دهنده باشید. اگر به نظر می رسد فرزند شما بی حوصله، بیش از حد تحریک شده و یا در حال از دست دادن کنترل خود است، مداخله کنید.
در صورت امکان حواس فرزند خود را با خارج کردنش از موقعیتی که در آن قرار گرفته، پرت کنید. این حواس پرتی ممکن است او را آرام کند.
موقعیت های اجتماعی
موقعیت های اجتماعی را کوتاه و شیرین سازید. دوستان فرزندتان را به بازی دعوت کنید اما زمان بازی را کوتاه نگه دارید تا فرزند شما کنترل خود را از دست ندهد. وقتی فرزندتان احساس خستگی یا گرسنگی می کند – مثلا بعد برگشتنش از مدرسه – او را در موقعیت های اجتماعی قرار ندهید.
ورزش
اطمینان حاصل کنید که کودک شما در طول روز فعالیت بدنی زیادی انجام می دهد. پیاده روی، جست و خیز کردن و بازی کردن به کودک شما کمک می کند انرژی خود را تخلیه کند و کیفیت خوابش بهبود یابد.
اطمینان حاصل کنید که او در نزدیکی زمان خواب هیچ کار بیش از حد دشوار و هیجان انگیزی انجام ندهد.
برای کسب اطلاعات مربوط به فعالیت و اینکه فعالیت شما و فرزندتان باید چه میزان باشد را بخوانیدصفحه ما راجع به سلامتی و تناسب اندام را بخوانید.
غذا خوردن
حواستان جمع چیزهایی باشد که کودک شما می خورد. اگر فرزند شما بعد از خوردن غذاهای خاص – مثلا آنهایی که حاوی مواد افزودنی یا کافئین است – بیش از حد فعال می شود، لیستی از این موارد تهیه نمایید و در این مورد با پزشک معالج صحبت کنید.
ساعت خواب
ساعت خواب کودکتان را در یک حالت معمول ثابت نگه دارید. اطمینان حاصل کنید که کودک شما هر شب در همان ساعت به رختخواب می رود و در یک ساعت مشخص صبحگاه از خواب بلند می شود.
در ساعات قبل از خواب از انجام کارهای هیجان انگیز مانند بازی های رایانه ای یا تماشای تلویزیون خودداری شود.
شبانگاه
مشکلات خواب و ADHD می تواند یک سیکل شوم با هم ایجاد کنند بدین معنی که ADHD می تواند منجر به مشکلات خواب شود و این مشکلات به نوبه خود می تواند علائم ADHD را بدتر کند.
بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD بعد از خوابیدن به طور مکرر از خواب بلند می شوند و الگوهای خواب منقطعی دارند. اجرای یک روال مناسب برای خواب می تواند به فرزند شما کمک کند تا خوابی آسوده را داشته باشد.
برای تجربه یک خواب بهتر، دراینجااطلاعات بیشتری در مورد ایجاد یک مراسم خواب برای یک خواب بهتر کسب نمایید.
به او در مدرسه کمک کنید
كودكان مبتلا به ADHD اغلب در رفتارهایشان در مدرسه با مشكل مواجه می شوند و این مشکلات می تواند بر پیشرفت تحصیلی كودك تأثیر منفی بگذارند.
با معلمان فرزندتان یا هماهنگ کننده نیازهای ویژه آموزشی مدرسه (SENCO) در مورد هرگونه نیاز به پشتیبانی اضافه ای که ممکن است فرزند شما به آن نیاز داشته باشد، صحبت کنید.
بزرگسالان مبتلا به ADHD
اگر یک فرد بزرگسال هستید که دارد با ADHD زندگی می کند، می توانید توصیه های زیر را مفید یابید:
- اگر مشکل منظم بودن دارید در این صورت لیست تهیه کنید، یادداشت بردارید، یادآور تهیه کنید و مدتی را اختصاص دهید به برنامه ریزی آنچه باید انجام دهید.
- با ورزش منظم انرژی بالای خود را تخلیه کنید
- روش هایی پیدا کنید برای کمک به شما در آرام شدن، مثلا گوش دادن به موسیقی یا یادگیری تکنیک های آرام بخش
- اگر شاغل هستید، در مورد وضعیت خود با کارفرمای خود صحبت کنید و همچنین درمورد هر امکانی که می توانند جهت عملکرد بهتر شما در اختیار شما قرار دهند
- با پزشک خود در این مورد که آیا رانندگی برای شما مناسب هست یا خیر صحبت کنید زیرا اگر ADHD در رانندگی شما تأثیر منفی داشته باشد باید آنرا به اداره صدور مجوز رانندگی گزارش کنید.
- با یک گروه پشتیبانی محلی یا ملی تماس بگیرید یا به آنها بپیوندید چرا که این سازمانها می توانند شما را با دیگر افراد دارای موقعیت مرتبط نمایند و می توانند منبع خوبی برای پشتیبانی، اطلاعات و مشاوره باشند.
برای دریافت مشاوره های علمی در زمینه های مختلف یا شرکت در کارگاه ها و خرید بسته ها در ساعت کاری (از 9صبح تا 18 همه روزه به جز روزهای تعطیل) باشماره های زیر تماس بگیرید یا در واتساپ یا تلگرام پیام بگذارید.
اگر خارج از کشور هستید و یا با ارسال تیکت راحتتر هستید از طریق فرم زیر برای ما پیام بگذارید ما در اسرع وقت با شما تماس خواهیم گرفت.
دیدگاهتان را بنویسید