سوق دهنده ها در تحلیل رفتار متقابل (5 سوق دهنده)
سوق دهنده ها در تحلیل رفتار متقابل
سلام من ارسطو رضایی هستم و در این نوشته می خواهم در مورد سوق دهنده ها در تحلیل رفتار متقابل توضیح دهم، از شما می خواهم صبور باشید و مطلب را تا انتها مطالعه بفرمایید:
سوق دهنده ها در تحلیل رفتار متقابل
سوق دهنده ها محرک های اخلاقی هستند که از والدین به کودک منتقل می شوند و از نظر اجتماعی، معنا و ارزش مثبت دارند و مورد قبول هستند. اولین بار تیپی کاهلر این اصطلاح را مورد استفاده قرار داد، او این واژه را از نظریه های اریک برن اقتباس کرد که معتقد بود نمایشنامه زندگی در یک دوره زمانی کوتاه فعال می شود که مجموعه ای از حرکات بدنی، حالت های صورت، کلمه ها، لحن صدا و روش ایستادن را شامل می شود.
این مجموعه رفتاری (سوق دهنده ها در تحلیل رفتار متقابل) به طور معمول به پنج حالت خود را نمایان می سازد:
- سوق دهنده کامل باش
- سوق دهنده قوی باش
- سوق دهنده عجله کن
- سوق دهنده سخت کوش باش
- سوق دهنده دیگران را خشنود کن
۱_ سوق دهنده کامل باش (Be Perfect)
وجه مشخصه فردی که سوق دهنده «کامل باش» را دارد، این است که در هر کاری بی وقفه در جستجوی کمال است، سوق دهنده کامل باش از اشتباه هراسان و گریزان است، بسیار دقیق و قابل اعتماد عمل کرده و تمام مشکلات را پیش بینی می کند.
لحن صدا، حالت ها و حرکات بدنی او شبیه به حالت «بالغ» به نظر می رسد که آرام و آهسته صحبت می کند و صاف و مستقیم می ایستد. این افراد رنج بسیاری برای اشتباه نکردن تحمل می کنند، حتی گاهی احساس بی ارزشی در مورد خود دارند و هیچ وقت از خود رضایت ندارند.
فردی که تحت تاثیر این پیام قرار می گیرد عصبی است و به ندرت از خود و فعالیت هایش احساس رضایت دارد. برای او مهم نیست که تا چه میزان کار خود را خوب انجام داده، بلکه معتقد است باید بهترین باشد. این فرد به طور خلاصه حرف می زند، جدی، عبوس و گرفته است.
اگر مرتکب اشتباهی شود، به جای این که فکر کند این اشتباه ممکن است برای فرد دیگری هم اتفاق بیفتد، خود را سرزنش می کند و باور دارد که انسان کاملی نیست
۲_ سوق دهنده قوی باش (Be Strong)
فردی که تحت تاثیر این سوق دهنده قرار می گیرد، کمتر احساسات خود را بروز میدهد. صدای او یکنواخت، بدنش سخت، محکم و صورتش بیانگر احساسات او نیست و نمی تواند به کسی بگوید که آسیب دیده، ناراحت یا خسته است.
افرادی که پیام «قوی باش» دارند، قاطعانه زیر فشار باقی می مانند، به همین دلیل در زمان های بحران حضور آنها بسیار مغتنم شمرده می شود؛ زیرا با وجود وحشت دیگران قادر هستند تفکر منطقی و عقلانی خود را به کار ببرند. آنها حتی در انجام تکالیف ناخوشایند پشتکار زیادی دارند.
این افراد از نشان دادن ضعف خود تنفر دارند و هر نوع شکست و توقف را ضعف به حساب می آورند.
٣_ سوق دهنده عجله کن (Hurry Up)
فردی با این پیام با احساس گذر زمان تحت فشار قرار می گیرد و بر این باور است که هیچ گاه نمی تواند کارهایی را که می خواهد، انجام دهد.
فرد «عجله کن» با سرعت کارهایش را انجام می دهد و به تعیین زمان مشخص واکنش خوبی نشان میدهد، حجم کاری که قبول می کند زیاد است و از این مسئله لذت می برد. سوق دهنده عجله کن فقط زمانی احساس خوبی دارد که کارها و فعالیت هایش را در حداقل زمان ممکن انجام دهد. اگر به حد کافی زمان برای انجام کاری در اختیار داشته باشد در اقدام به آن کار کوتاهی می کند تا در لحظات آخر آن را انجام دهد.
۴_ سوق دهنده سخت کوش باش (Try Hard)
فردی با سوق دهنده «سخت کوش باش» اغلب از کلمه «سعی» استفاده می کند. لغت سعی به این معنی است که به جای این که کاری صورت پذیرد، سعی در انجام آن می شود. چنین فردی هر چند که تلاش زیاد و پرشوری در اجرای فعالیت ها می کند، اما اغلب کارها را به پایان نمی رساند.
او فرد تنوع طلبی است که به طور دائم به دنبال یک کار و فعالیت جدید بوده و هنوز کار قبلی تمام نشده، به سراغ کار بعدی می رود، بنابراین کارهای ناتمام زیادی دارد؛ در این حالت فرد معتقد است که نمی تواند کارش را انجام دهد.
شانه های فرد دارای سوق دهنده «سخت کوش باش» سفت و صدایش کشدار است؛ همچنین ممکن است بهت زده و مضطرب به نظر برسد. این سوق دهنده ارتباطی به تلاش منطقی ندارد و این فرد به جای این که کاری انجام دهد، فقط به سختی تلاش می کند.
۵_ سوق دهنده دیگران را خشنود کن (Please Others)
در این مورد، شخص احساس می کند که باید با خوشحال کردن دیگران تایید آنها را به دست آورد. معتقد است که باید نیازهای همه را برآورده سازد و در نتیجه نیازهای خودش در مرحله دوم قرار می گیرند. برای به دست آوردن رضایت دیگران همیشه با آنها موافق است و هیچ مخالفتی ندارد.
حالت چهره چنین فردی همیشه به همراه یک لبخند است، از توجه نشان دادن و بودن با دیگران لذت می برد و برای انجام آنچه دیگران دوست دارند، تلاش زیادی می کند؛ زیرا هدف او راضی کردن دیگران است.
این افراد بسیار شهودی عمل می کنند، از حالت های بدنی و واکنش های دیگران، نیازها و علاقه های آنها را حدس می زنند و به آن عمل می کنند. چنین اشخاصی همیشه نگران مورد تایید واقع شدن از طرف دیگران هستند و در مجموع افرادی بدون جسارت و حساس نسبت به انتقاد به نظر می رسند و از انتقاد منقلب و مضطرب می شوند.
خوب بودن مشروط به وسیله سوق دهنده ها
اغلب افرادی که احساس خوبی نسبت به خود ندارند، آموخته اند تا برای رسیدن به احساس خوب بودن رفتارهایی خاص را انجام دهند.
در واقع این رفتارها پاسخی است به پیام هایی که والدین، خوب بودن کودک را مشروط به انجام آن رفتار خاص کرده اند. در نتیجه کودک برای دریافت نوازش، کسب توجه، رضایت والدین و احساس خوب بودن خود شرطی می شود و به این صورت نتیجه گیری می کند که اگر رفتاری مطابق رضایت والدینم انجام دهم: «من خوب هستم».
به طور مثال چند همسایه را تصور کنید که فرزندان آنها همگی احساسات خوب مشروط دارند، یعنی: «خوب هستند، اگر…»، مثلا یکی از آنها می گوید:
باید هر لحظه هر کاری را که والدینم می خواهند، انجام دهم»، تربیت او مانند آموزش یک دلفین است با این تفاوت که والدین او با یک لبخند یا تکان دادن سر رضایت خود را اعلام می کنند، در حالی که دلفین ها این رضایت را با دریافت یک تکه ماهی به دست می آورند.
مثلا به فرزند خود اینگونه می آموزند که فرزند همسایه دیگر این طور تربیت شده: «بچه خوبی است، اگر همه کارها را کامل انجام دهد و هیچ خطایی هم نداشته باشد». دختر یکی از همسایه ها به این صورت آموزش دیده: «اگر بتواند همه کارها را سریع انجام دهد، آن گاه می توان گفت که دختر خوبی است».
والدین یکی از این کودکان عقیده داشت: «اگر فرزندشان قوی باشد، گریه نکند، فریاد نزند و با صدای بلند نخندد، آن گاه او را دوست خواهند داشت». کودکی دیگر دریافته است که باید برای آدم خوبی بودن دیگران را خشنود کند، یعنی: «اگر اجتماعی باشد، والدینش به وجود او افتخار می کنند».
در ابتدا کودک همه این پیام ها را جمع آوری می کند، ولی به زودی در می یابد چه عملی، پاداش و چه رفتاری نارضایتی، چه کاری لبخند و چه عملی اخم را در پی خواهد داشت. به این ترتیب، عقاید و رفتار او برای کسب نوازش بر طبق همان اصول شکل می گیرند.
به تدریج یک دگرگونی اتفاق می افتد. کودک پیام های سوق دهنده ای را که از سوی والدین دریافت کرده، درونی می سازد. پیام های آنها، پیام های او می شوند؛ همچنین مبنای پیام ها فراموش می شوند و فقط خود پیام ها برای همیشه باقی می مانند.
کودک دیروز که اکنون دیگر فردی بالغ شده است، زندگی «مشروط» خود را بر اساس سوق دهنده ها ادامه می دهد. او فقط در صورتی به خود اجازه شاد بودن میدهد که بتواند مطابق پیام هایی که او را شرطی کرده اند، پاسخ دهد. به نمونه چند پیام و ارتباط آنها با سوق دهنده ها که خوب بودن شرطی را به وجود می آورد، توجه کنید:
خوب بودن شرطی
«خوب هستی، اگر هیچ اشتباهی نکنی»
سوق دهنده
کامل باش
«خوب هستی، اگر لحظه ای استراحت نداشته باشی»
سوق دهنده
سخت کوش باش
«خوب هستی، اگر مردم تو را تایید کنند»
سوق دهنده
دیگران را خشنود کن
«خوب هستی، اگر در هر موردی از همه بهتر باشی»
سوق دهنده
کامل باش
«خوب هستی، اگر همه دوستت داشته باشند»
سوق دهنده
دیگران را خشنود کن
«خوب هستی، اگر هیچ گاه شکایت نکنی و همیشه شجاع باشی»
سوق دهنده
قوی باش
«خوب هستی، اگر هیچ چیز نخواهی»
سوق دهنده
قوی باش
مجوزها در تحلیل رفتار متقابل
هنگامی که تحت تاثیر یکی از سوق دهنده ها قرار می گیرید، در واقع زندگی مشروطی را انتخاب کرده اید. شما به طور موقت احساس خوبی پیدا می کنید، اگر:
- کامل باشید
- زیاد تلاش کنید
- عجله کنید
- دیگران را خشنود کنید
- قوی باشید
وقتی زندگی شما مشروط باشد، دیر یا زود شکست خواهید خورد. افرادی با این تفکرات و احساسات، همیشه گرفتار ناامیدی، افسردگی، اضطراب و احساس گناه هستند.
این زندگی مشروط از طرف دیگر با رنج بازدارنده ها ترکیب می شود و فرد را دچار زحمت بسیاری می کند، به طوری که از زندگی و ارتباط خود راضی نیست.
به این ترتیب پیام های بازدارنده و سوق دهنده فرد را دچار مشکل می کنند و او خود را تحت فشار احساس می کند و برای رهایی از این احساس ناخوشایند به ابزارهایی متوسل می شود تا بتواند فشار ناشی از بازدارنده ها و سوق دهنده ها را خنثی سازد. چنین فرایندی توسط «مجوزها» صورت می گیرد.
مجوزها، پیام هایی هستند که برای رهایی از فشار مخرب بازدارنده ها و سوق دهنده ها به «کودک» فرد داده میشود. مجوزها دو گروه هستند:
- مجوزهای خنثی کننده بازدارنده ها
- مجوزهای خنثی کننده سوق دهنده ها
1_ مجوزهای خنثی کننده بازدارنده ها
این نوع مجوزها در همان دوران کودکی توسط خود کودک و از واکنش ها و دستورات والدین نتیجه گیری می شود. کودک برای خنثی کردن هر یک از پیام های بازدارنده ای که از طرف والدین کسب کرده، برای خود یک مجوز صادر می کند، کودک رفتارهای تایید کننده والدین را به عنوان اجازه در برابر بازدارنده ها تلقی می کند.
به عنوان مثال اگر کودکی از والدین خود پیام بازدارنده «وجود نداشته باش» را کسب کرده باشد، برای رهایی از فشار ناشی از آن، از سایر واکنش های والدین برای خود یک مجوز صادر می کند؛ مثلا از عصبانیت والدین هنگام درخواست های خود این طور نتیجه گیری می کند که اگر «هیچ درخواستی نداشته باشد، اجازه زنده بودن دارد»، با این مجوز کودک در برابر پیام «وجود نداشته باش» به یک آرامش ظاهری و موقتی می رسد و به خود اجازه زندگی میدهد، اما تبدیل به فردی می شود که اغلب از ابراز درخواست هایش ممانعت به عمل می آورد.
به طور یقین این نوع مجوزها کارکرد موقتی دارند و درمان و راه حل مشکل نیستند و فرد نیاز دارد با شرکت در جلسات درمانی یا شرکت در کلاس های آموزشی، به جای خنثی کردن آنها با مجوزها که خود تولید مشکل می کنند، پیام های بازدارنده خود را باطل سازد. به چند مثال از مجوزهایی که ممکن است کودک در برابر برخی بازدارنده ها برگزیند، توجه کنید:
مجوز:
اگر همیشه درسهایم را خوب بخوانم، می توانم آدم مهمی باشم»
بازدارنده:
«مهم نباش»
مجوز:
«اگر از موفقیت هایم هیچ حرفی نزنم، می توانم به موفقیت برسم»
بازدارنده:
«موفق نباش»
مجوز:
«اگر همیشه مضطرب باشم، می توانم احساساتم را نشان دهم»
بازدارنده:
«احساس نکن»
2_ مجوزهای خنثی کننده سوق دهنده ها
برخلاف مجوزهای صادر شده در برابر بازدارنده ها که راه حل محسوب نمی شوند و حاصل نتیجه گیری ناآگاهانه و محدود کودک خردسال است، مجوزهایی که برای رهایی از فشار سوق دهنده ها داده میشود، از بخش آگاه و «بالغ» شخصیت حاصل می شود و فقط تسکین دهنده نیستند، بلکه راه حل هستند. هر یک از سوق دهنده ها مجوز خاص خود را دارد که عبارت است از:
سوق دهنده:
کامل باش
مجوز:
«همینطور که هستی خوب است»
سوق دهنده:
قوی باش
مجوز:
«احساسات و خواسته هایت را بیان کن»
سوق دهنده:
عجله کن
مجوز:
«هنوز وقت داری»
سوق دهنده:
سخت کوش باش
مجوز:
«کارها را تمام کن»
سوق دهنده:
دیگران را خشنود کن
مجوز:
«خودت را خشنود کن»
هنگامی که با سوق دهنده ها از طریق «بالغ» روبرو می شوید، این امکان وجود دارد که یکی از احساسات مخرب آن مانند اضطراب، احساس گناه، افسردگی، خشم، بی کفایتی، سردرگمی و … را بشناسید و آن را کنار بگذارید. توصیه های زیر در صدور مجوزها برای مواجهه با سوق دهنده ها به شما کمک می کند:
کامل باش: اگر شما سوق دهنده «كامل باش» را دارید برای مواجهه با آن می توانید در فعالیت های خود میزان و معیاری واقع بینانه از دقت را در نظر بگیرید و هنگام برخورد با اشتباهات خود به عواقب واقعی آن بیندیشید نه به عواقب ذهنی آن.
قوی باش: برای مواجه شدن و خنثی کردن سوق دهنده «قوی باش» از دیگران در انجام فعالیت های خود کمک بخواهید و زمان هایی را به اوقات فراغت اختصاص دهید تا به فعالیت های مورد علاقه تان بپردازید. به وسیله یادداشت و رسم نمودار، از حجم کاری که در روز انجام می دهید، اطلاع یابید تا بتوانید آن را به حد معقولی کاهش دهید و مهم تر آن که احساسات خود را بیان کنید.
عجله کن: به وسیله تبدیل اهداف به مراحل زمانی کوتاه و مرحله بندی کردن آن، شنونده بودن و استفاده از شیوه هایی که تولید آرامش می کنند با سوق دهنده «عجله کن» خود مواجه شوید.
سخت کوش باش: اگر فردی هستید که از سوق دهنده «سخت کوش باش» رنج می برید، سعی کنید از داوطلب شدن بپرهیزید و به صورتی برنامه ریزی کنید که تا یک تکلیف تمام نشده، تکلیف بعدی را شروع نکنید.
دیگران را خشنود کن: به منظور خنثی ساختن این سوق دهنده به خشنود کردن خود بپردازید، از گوشزد کردن اشتباهات دیگران نگران نباشید و به جای آن که خواسته های دیگران را حدس بزنید، ابتدا از آنها سوال کنید و در صورتی که واقعا به انجام آن تمایل دارید، اقدام کنید.
همزیستی و نادیده گرفتن
اختلالات هیجانی در واقع رفتارهای اکتسابی هستند که بر اساس پیام های اشتباه دوران کودکی پایه ریزی شده اند و نشانگر سازش کودک، بین برآورده کردن نیازهای شخصی خود و خواسته های اشخاصی مانند والدین که از او نگهداری و مراقبت می کنند، است.
اختلالات هیجانی شامل بازی های روانی و خراب کاری، رفتارهایی اکتسابی محسوب می شوند که از روابط ناخواسته مربوط به همزیستی ناشی می شوند. همزیستی زمانی به وجود می آید که دو یا چند نفر به صورتی رفتار کنند که گویی با هم به صورت انسانی با ساختار شخصیتی واحد درآمده اند.
هر زمانی که دو نفر قسمت هایی از حالت های شخصیتی خود را نادیده بگیرند و این قسمت های نادیده گرفته شده در هر یک از آنها، توسط حالت های شخصیتی فرد دیگر کامل شود، همزیستی اتفاق افتاده است.
به عنوان مثال یک نفر حالت شخصیتی «کودک» خود را نادیده می گیرد و فرد مقابل حالت های شخصیتی «والد» و «بالغ» خود را نادیده می گیرد؛ در نتیجه این دو نفر در ارتباط متقابل با هم یک ساختار شخصیتی کامل سه بخشی را تشکیل می دهند.
این رابطه به این طریق شکل می گیرد که هر کدام از افراد به عنوان یک مکمل مناسب، حالت های شخصیتی نادیده گرفته شده، طرف مقابل را جبران می کند، بنابراین مکانیزم مورد استفاده در همزیستی، نادیده گرفتن است.
مثال هایی از همزیستی:
۱) در خانواده مردسالاری که حکم و تصمیم با مرد است، زن فقط مطيع خواهد بود و فرمانبرداری می کند.
۲) در سیستمی که مافوق (مدیر و…) دستور دهنده و تصمیم گیرنده است و زیردستان فقط مجری دستورها هستند.
وابستگی طبیعی و همزیستی
رابطه بسیار خاصی میان مراقب اولیه مادر یا جانشین او و نوزاد وجود دارد که بهتر است آن را «وابستگی طبیعی» بنامیم. برخلاف همزیستی ناسالم ، در این رابطه که در ابتدا بسیار نزدیک است، همیشه هدف، استقلال نهایی نوزاد است و نیازی نیست مادر و نوزاد، طی این فرایند حالت شخصیتی خاصی از خود را نادیده بگیرند.
وابستگی طبیعی در تمام طول دوران کودکی میان والدین و کودک ادامه می یابد و زمانی به پایان می رسد که کودک به اندازه کافی رشد کرده است تا بتواند از خود مانند یک شخص بزرگسال مراقبت کند.
به طور کلی در ماه های اولیه زندگی یک نوزاد، حالت شخصیتی «بالغ» یا «والد» وجود ندارد، در نتیجه نمی تواند آنها را نادیده بگیرد. در یک خانواده سالم، وقتی اولین نشانه های حالت شخصیتی «بالغ» در نوزاد، یعنی «پروفسور کوچولو» ظاهر می شود، نادیده گرفته نمی شود، بلکه برعکس، حس کنجکاوی کودک را پرورش می دهند؛ اما این واقعیت دارد که گاهی والدین نیازهای نوزاد یا نیازهای خود را نادیده می گیرند.
در نتیجه یک همزیستی موقت ایجاد می شود، ولی هنگامی که این حالت اتفاق می افتد معمولا والدین یا براساس نقشه نمایشنامه زندگی خود رفتار می کنند یا بیمار، خسته و ناآگاه هستند.
هنگامی که مادر و پدر نوازش لازم خود را دریافت کرده باشند و به اندازه کافی نیز در زمینه تربیت کودک و توجه به خود اطلاعات داشته باشند، این امکان وجود دارد که برای نوزاد وابستگی طبیعی به صورتی اطمینان بخش تر روی دهد و هر کدام از مراحل رشد کودک بدون ایجاد روابطی از نوع همزیستی بین والدین و کودک که در آینده به مشکلات بیشتری منتهی خواهد شد، کامل شود. در هر صورت روابط ناشی از همزیستی همیشه زیان آورند.
در صورتی که تمایل دارید در کارگاه تحلیل رفتار متقابل شرکت کنید با مرکز روانشناسی خود بیداری تماس بگیرید برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد جزئیات و نحوه برگزاری این کارگاه لینک زیر را لمس کنید:
برای دریافت مشاوره های علمی در زمینه های مختلف یا شرکت در کارگاه ها و خرید بسته ها در ساعت کاری (از 9 صبح تا 18 همه روزه به جز روزهای تعطیل) باشماره های زیر تماس بگیرید یا در واتساپ یا تلگرام پیام بگذارید.
اگر خارج از کشور هستید و یا با ارسال تیکت راحتتر هستید از طریق فرم زیر برای ما پیام بگذارید ما در اسرع وقت با شما تماس خواهیم گرفت.
درباره ارسطو رضایی
مرکز روانشناسی خود بیداری آموزش به دانتشجویان روانشناسی و روانشناسان و خانواده ها
نوشتههای بیشتر از ارسطو رضایی
دیدگاهتان را بنویسید